نگاهی به آثار ایرانی و اسلامی در موزه پرگامون برلین

موزه‌ای شبیه به پرگامون در هیچ یک از ایالت‌های آلمان یافت نمی‌شود. هر ساله بیش از یک میلیون نفر از سراسر جهان از این موزه دیدن می‌کنند. در موزه پرگامون مجموعه‌های نفیسی از آثار هنری مربوط به دوره یونان باستان تا منطقه جنوب غربی و مرکز آسیای میانه، آثاری از مصر باستان، بابل و ایران باستان نگهداری می‌شود. از جمله آثار برجسته موزه پرگامون که به مشرق‌زمین(شرق مدیترانه، آناتولی، خاورمیانه و آسیای مرکزی) تعلق دارند، می‌توان به محراب پرگامون، دروازه بازسازی‌شده شهر بابل معروف به دروازه ایشتار و … اشاره کرد. همچنین بخشی از موزه پرگامون نیز به آثار جهان اسلام اختصاص یافته است که به نام موزه هنرهای اسلامی شناخته می‌شود. این آثار نشان می‌دهد که در دوران قرون وسطی، مسلمانان و سایر ساکنان مشرق‌زمین با انتقال دانش و فناوری خود به اروپا، به نوزایی این قاره کمک کردند و مروج تأسیس دانشگاه‌ها و پیوند دادن دین و عقل در آن شدند. در شماره‌های قبلی مجله، گزارشی درباره مجموعه موزه‌ هنرهای اسلامی پرگامون داشتیم. اما به تازگی، سایت اسلامیشه تسایتونگ، مطلب مفصلی درباره آثار موزه پرگامون منتشر کرده که در آن به آثار ایرانی موجود در موزه پرگامون نیز اشاره شده است. در ادامه می‌توانید ترجمه بخش‌هایی از آن را بخوانید:

گنبد الحمرا در برلین

“الحمرا” برای بسیاری از غربی‌ها به عنوان یکی از شاخص‌ترین نمونه‌های هنر جهان اسلام شناخته می‌شود. الحمرا کاخی است مشرف بر شهر گِرانادا (غرناطه) در اسپانیا که به عنوان یکی از شاخص‌ترین نمونه‌های هنر شمال آفریقا و شاید یکی از مشهورترین بناهای اسلامی جهان به‌شمار می‌آید. این بنا شامل چندین قسمت مجزا است که در دوره‌های مختلف ساخته شده‌اند. نام کاخ که به معنای سرخگون است، بنا به نظر بسیاری، از رنگ غالب بر بنا گرفته شده ‌است. پیشینه اصل بنای الحمرا به سده ۱۳ میلادی برمی‌گردد، اما در واقع الحمرا مجموعه‌ای از چندین قصر است که هر حاکم برای خود بنا کرده ‌است. ایده اصلی موجود در چند ساختمان این مجموعه، کوشش‌هایی برای برای به وجود آوردن بهشت روی زمین بوده‌ است. البته حضور مسلمانان در اسپانیا تنها باعث ساخته‌شدن کاخ الحمرا نشد. آن‌ها توانستند بر شهرسازی، معماری مساجد، کاخ‌ها، پارک‌ها و پل‌ها، ضرب سکه، خوشنویسی، زردوزی ‌روی پارچه، نساجی و کاغذسازی قاره اروپا تاثیر چشم‌گیری بگذارند. گنبد الحمرا در سال ۱۸۹۱ توسط آرتور فون گوینر، بانکدار آلمانی به برلین منتقل شد. گوینر کمی بعد، گنبد را به موزه پرگامون اهدا کرد.

آثار ایرانی در موزه پرگامون

در میان آثار موزه هنرهای اسلامی پرگامون، بازدیدکنندگان گاهی درگیر تقابل میان فرهنگ عربی و فارسی نیز می‌شوند. گسترش مرزهای جهان اسلام در حدود سال ۶۳۰ پس از میلاد آغاز شد و پس از نبردهای القادسیه و نهاوند، امپراتوری ساسانی نیز تسلیم سپاه اسلام شد. حال در موزه هنرهای اسلامی پرگامون، در همان اتاقی که نمای غول‌پیکر قصر المَشتی وجود دارد، بقایای طاق کسری و مجموعه منحصر به فردی از آثار حفاری‌شده در منطقه تیسفون که متعلق به دوران شاه خسرو اول است نیز نگه‌داری می‌شود. این آثار، بازدیدکنندگان زیادی را به موزه پرگامون می‌کشاند.

فرش‌ها و کاشی‌ها

در حالی که قدرت‌های بزرگ غربی مانند انگلیس و فرانسه از دیرباز، علاقه شدیدی به جمع‌آوری بقایای میراث یونان و روم باستان داشتند و آن‌ها را به موزه‌های خود منتقل می‌کردند، آلمانی‌ها کمی با تاخیر و پس از تأسیس امپراتوری آلمان در سال ۱۸۷۱، تلاش کردند تا آثار شرق باستان و دوران شکوه اسلامی را به کشور خود بکشانند. بنابراین عجیب نیست که در حال‌حاضر در موزه برلین، بقایایی از شهر بابل، دروازه ایشتار و تیسفون در یک موزه به نمایش گذاشته شده است.

البته در زمانی‌ که آلمانی‌ها به دنبال جمع‌آوری آثار مشرق‌زمین بودند ، امپراتوری آلمان با کشورهایی مانند فرانسه و انگلیس نیز در کشمکش بود. انگلیسی‌ها از نفوذ آلمان در آسیای صغیر، خلیج فارس و اتصال راه‌آهن بغداد به داخل ایران بسیار نگران بودند و به همین دلیل، تصمیم گرفتند که با روس‌ها پیمان دوستی ببندند. ولی مسئله این بود که انگلیس با تقاضاهای روسیه درباره بالکان، داردانل، ایران و افغانستان مواجه بود. مسئله ایران و افغانستان برای دولت انگلستان یک امر حیاتی بود و صلاح در این بود که هیچ امتیازی در این منطقه ندهد. بنابراین انگلیسی‌ها، روس‌ها را به سوی بالکان و داردانل سوق دادند. در این میان، آلمانی‌ها روابط خود با دولت عثمانی گسترش دادند. این در حالی بود که روابط میان عثمانی و روسیه چندان خوب نبود. همین امر روابط روسیه و آلمان را نیز تیره‌تر کرد. این جبهه‌بندی میان کشورهای مختلف را می‌توان از دلایل اصلی جنگ جهانی اول دانست. اگرچه بهانه شروع جنگ جهانی اول، قتل آرشیدوک فرانتس فردیناند، ولیعهد امپراتوری اتریش-مجارستان به دست یک ملی‌گرای صرب بود، اما دشمنی میان کشورهای منطقه و دو گروه شدن آن‌ها، نقش مهمی در شکل‌گیری جنگ داشت. پیش از جنگ جهانی اول و در طول آن، کالاهای ارزشمند زیادی از کشورهای مشرق‌زمین به آلمان، انگلیس و فرانسه منتقل شد. در میان این آثار، قالی‌های زینتی از امپراطوری عثمانی، ایران و هند نیز وجود داشت. در آن‌ زمان، قدمت برخی از این قالی‌های زینتی به چهارصد سال یا بیشتر می‌رسید. به طور مثال، در میان قالی‌های زینتی که به آلمان منتقل شد و در حال‌حاضر در موزه پرگامون برلین به نمایش گذاشته شده؛ تعدادی از فرش‌ها متعلق به دوران صفویان در ایران و تیموریان در شمال هند است. همچنین فرشی به وزن ۵۰ کیلوگرم مربوط به دوران حکومت مغول‌ها در میان آثار وجود دارد. همچنین کاشی‌کاری‌های همراه با طلا، لاجورد و مینا از مساجد کشورهای مختلف نیز در موزه دیده می‌شود که در آن زمان منتقل شده است.

اتاق حلب در قلب برلین

با همه این اوصاف، قلب موزه پرگامون، اتاق حلب از کشور سوریه است. در این اتاق، تابلوهای نقاشی متعلق به یک تاجر مسیحی اهل شهر حلب وجود دارد. این تابلوها متعلق به قرن هفدهم میلادی هستند. بعدها در سال ۱۹۱۲ میلادی، بازماندگان خانه، وسایل و تابوهای تاجر مسیحی را به زن آلمانی به نام مری کخ دادند و او نیز این آثار را به موزه پرگامون در برلین اهدا کرد. همان‌طور که پیش‌تر گفته شد؛ در حال حاضر تابلوها در اتاق حلب در بخش اسلامی موزه به نمایش گذاشته شده است. جالب است بدانید که تابلوهای اتاق حلب توسط یک هنرمند ایرانی در سال ۱۶۰۳ حک شده است. این تابلوها نشان‌دهنده دوران اوج فرهنگ اسلامی در قرن هفدهم است. همه می‌دانیم که کشور سوریه از دیرباز تنوع مذهبی و قومی زیادی داشته و تاکنون نیز ادامه دارد. این تابلوها به بازدیدکنندگان موزه یادآوری می‌کند که کشور سوریه از قدیم تاکنون جایی برای تبادلات و گفت‌وگوهای بین‌فرهنگی و بین‌مذهبی بوده است.

لینک گزارش:

https://islamische-zeitung.de/berlin-islamische-kunst-im-pergamonmuseum-ist-ein-muss/